LEZENSWAARD OKTOBER 2025
Het blijft een vaste waarde op de eerste zaterdag van de maand: het op de radio bespreken van mijn favoriete gelezen boeken van de afgelopen maand.
Op 4 oktober sprak ik met Karen over de volgende twee boeken: ‘Er stromen rivieren in de lucht’ van Elif Shafak en ‘Het bewind van de gelukkigen’ van Nelleke Noordervliet. Aansluitend las Alida van Sambeeck haar verhaal ‘Waterkind’ uit ‘In de stilte’ voor en vertelde over haar nieuwe roman ‘Nimf’.
Wil je het gesprek nog eens terugluisteren? Dat kan via deze link, kies 4 oktober 2025, het begint even na 10:15 uur. Voor wie het liever (na)leest: hieronder volgt de uitgeschreven tekst van de boekbespreking. Het verhaal ‘Waterkind’ lees je terug in het e-book ‘In de stilte’.
Er stromen rivieren door de lucht van Elif Shafak
Elif Shafak is een Turks-Britse schrijver met veel succesvolle titels op haar naam. Er stromen rivieren door de lucht is haar recentste roman. Deze stond vorig jaar op de longlist voor de Europese literatuurprijs.
Het verhaal speelt zich af in Londen en Turkije en beslaat drie verschillende verhaallijnen met ieder een eigen hoofdpersoon.
De eerste lijn draait om de straatarme jongen Arthur die in 1840 onder een eik langs de Theems in Londen wordt geboren, terwijl zijn moeder met andere zeer arme mensen in de Theems zoekt naar kostbare en bruikbare voorwerpen die per ongeluk in de rivier zijn belandt. Ze noemen hem “koning Arthur van de riolen en sloppen”. Hij is slim en heeft een fenomenaal geheugen. In zijn honger naar kennis ontdekt hij de schatten van het oude Mesopotamië en raakt gefascineerd door het Gilgames-epos over een hooghartige held die pas tot inkeer komt wanneer hij alles kwijt is.
Voor de tweede lijn verplaatst het verhaal zich naar Turkije waar in 2014 langs de Tigris de tienjarige Narin wordt opgevoed door haar oma die uit een lange lijn van vrouwelijke zieners komt. Ze zijn Jezidi en omdat Narin gedoopt moet worden, gaan ze op reis naar een heilige plek die in Irak ligt. Een gebied waar het geweld van IS constant dreigt.
De derde lijn speelt weer in Londen. Maar dan in 2018 waar Zaleekah waterwetenschapper is en onderzoek doet naar rivieren. zij woont op de Theems in een woonboot, precies onder de eik waar Arthur werd geboren.
Deze drie lijnen worden als eerste met elkaar verbonden door het oude Mesopotamië, dat heden ten dage ligt in Irak, Syrië, Turkije, Iran en Koeweit, met het overgrote deel in het huidige Irak. Het gebied wordt gedefinieerd door de rivieren de Tigris en de Eufraat. Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor water. Daarvoor neemt Shafak haar lezers eerst mee naar de Tigris in vroeger tijden. Toen Nineve in Mesopotamië de grootste en rijkste stad van de wereld was dat werd bestuurd door de wrede koning Assurbanipal. Behalve zeer wreed was hij ook geletterd en bezat een bibliotheek vol kleitabletten, de boeken van die tijd. Waaronder het Gilgamesj-epos.
Een andere belangrijke verbindende schakel tussen de drie verhaallijnen is het water. Mensen bestaan voor het overgrote deel uit water en watermoleculen verdwijnen nooit van de aarde. Ze verdampen en komen via regendruppels weer terug op aarde. Daarmee begint Shafak de roman ook. Ze beschrijft de reis van een druppel die in het oude Mesopotamië op het hoofd van koning Assurbanipal valt. “Later, als de storm voorbij is,” begint ze, “zal iedereen het hebben over de verwoesting die is aangericht, maar niemand, ook de koning zelf niet, zal nog weten dat het allemaal was begonnen met een enkele regendruppel.” [einde citaat] Met deze eerste zin had ze mij meteen beet.
Bij de start van het verhaal van Arthur komt deze zelfde druppel weer terug. Hij valt uit de eik op zijn hoofd zodra hij is geboren.
In het verhaal van Narin komt de rol van het water terug in de Tigris waarlangs zij woont en samen met haar oma aan haar reis begint. En ook in het verhaal van Zaleekah speelt het water een belangrijke rol. En dat begint als zij de woonboot huurt die in de Theems onder de eik waar Arthur is geboren, ligt.
Het is een veelheid aan lijnen en verbanden, toch is het geen ingewikkelde roman om te lezen. Dat komt door de geweldig schrijfstijl van Elif Shafak. Zij is een rasverteller. Met sprekende beelden smeedt zij prachtig de verschillende tijden, culturen, geschiedenis en actualiteit aan elkaar tot een vloeiend lopend verhaal. Er stromen rivieren door de lucht is een pakkend boek, bij tijd en wijle heftig en goed voor uren heerlijk leesplezier. Fantastisch boek!
Het bewind van de gelukkigen van Nelleke Noordervliet
Nelleke Noordervliet is een bekende Nederlandse auteur. Wie kent haar niet? Haar eerste roman verscheen in 1987 en sindsdien heeft ze een indrukwekkend oeuvre opgebouwd waarvoor ze in 2018 werd bekroond met de Constantijn Huygens-prijs. Afgelopen maand verscheen haar nieuwste roman: ‘Het bewind van de gelukkigen’.
Deze roman speelt in het Europa van de nabije toekomst en gaat in op de vraag hoe Nederland er uitziet als onze democratie zo’n tien jaar eerder een andere afslag had genomen. We zien dit door de ogen van Sophie, een journalist van middelbare leeftijd. Gescheiden en moeder van twee inmiddels volwassen dochters. Haar relaas begint als ze aankomt bij een landelijk gelegen cottage in een uithoek van ons land waar de tijd niet zo’n vat op heeft. Ze wil er een moestuin gaan aanleggen. Dat klinkt misschien idyllisch, maar al snel blijkt dat ze zich schuilhoudt. Ze heeft zelfs haar dochters niet verteld waar ze is.
Haar buren zijn stug en wantrouwend. Net als de andere mensen die ze in het dorp ontmoet. En terwijl ze haar moestuin aanlegt en zich probeert te verhouden tot haar nieuwe omgeving, geeft ze met kleine brokjes inzicht in de wereld waarin ze op dat moment leeft en wordt langzaam duidelijk hoe tien jaar terug de grote omwenteling plaatsvond.
Onder het bewind van de gelukkigen moet de bevolking eendrachtig blij zijn en de machthebbers toejuichen. Zij hebben immers het volk gegeven waar zij tien jaar geleden voor kozen. Het is een dictatuur die zich een democratie noemt: want verkregen door een meerderheid van stemmen in een democratische verkiezing. Het is verboden hier kritiek op te hebben met als gevolg dat de persvrijheid niet meer bestaat en dat wat op tv mag worden uitgezonden aan banden is gelegd.
Vluchtelingen en mensen van kleur wonen er niet meer. Die zijn tien jaar terug in een grote uittocht verdwenen. Sindsdien zijn de grenzen van Europa op slot. Wat ook betekent dat de inwoners niet meer buiten Europa kunnen reizen: want eenmaal eruit is het haast ondoenlijk om er weer in te komen.
Na de uittocht werd het vuile, slecht betaalde werk niet meer gedaan. In bijvoorbeeld de kassenbouw en de varkensslachterijen werkten de immigranten die nu zijn weggestuurd. Niemand wil dat werk doen, dus is dat nu vrijwilligerswerk dat mensen moeten doen om hun uitkering te behouden.
Onder het nieuwe regime is ook geen ruimte meer voor homoseksualiteit. De LHTBI-gemeenschap bestaat niet meer en vrouwen worden gestimuleerd drie kinderen te krijgen om zo de bevolking op peil te houden. Sophie blikt regelmatig terug. Daaruit blijkt niet alleen hoe groot het contrast is met het oude leven, de wereld waarin wij nu leven, maar ook hoe vreselijk de omwenteling was waar razzia’s werden gehouden en homoseksuelen en gekleurde Nederlanders op straat werden afgeslacht met goedkeuring van het bewind.
Het verhaal krijgt een laag extra spanning als blijkt dat een aantal dorpelingen een verzetsgroep vormen en dat de Commissaris van de Lage Landen, de hoogste machthebber in het voormalige Nederland en België, de jongere halfbroer is van Sophie. Vrijheid of familie, waar ligt haar loyaliteit? Het is een onmogelijke spagaat die door Noordervliet invoelend wordt verteld.
De toon waarop Sophie het verhaal vertelt is kordaat en licht ironisch. Dat leest fijn en werkt ook goed. Ze blijft daardoor voldoende op afstand om commentaar te leveren op de gebeurtenissen, maar het maakt gelijk duidelijk hoe ze in het leven staat. Ze was een kritische, linkse journalist en is ook een tikje elitair. Ze gebruikt af en toe in onbruik geraakte woorden die vaak duidelijk worden uit de zin of de context. Dit kan storend zijn, maar dat was het in dit verhaal niet; het geeft perfect weer hoe Sophie zich tot haar omgeving verhoudt. En bovendien schrijft Noordervliet heerlijk en zet ze situaties en personen met mooie beelden neer.
Het bewind van de Lage Landen is niet alleen een goed boek, in de aanloop van de verkiezingen vind ik het ook een belangrijk boek. Het is allemaal niet zo eenvoudig als sommige politici ons willen laten geloven. Er is altijd een keerzijde.
—-
SCHRIJFUPDATES: Wil je weten waarover mijn volgende roman gaat? In mijn maandelijkse nieuwsbrief vertel ik hier meer over. Je kan je inschrijven met het formulier op mijn homepage.
